İsnad & Mecra Karşılaştırması
1) İki Yazarlı Eserler
Yazarlar arasındaki geçiş ya virgülle, ya tire ile ya da & işareti ile yapılabilir. İsnad tireyi, Mecra & işaretini tercih etmiştir. Mecra’da yazarlar arası geçiş için kısa tirenin tercih edilmemesinin pratik bir nedeni vardır. Çoğunuzun malumu olduğu üzere, Word kimi durumlarda kısa tireden hemen sonra gelen kelimenin ardından boşluk bırakıldığında kısa tireyi uzun tireye dönüştürüyor. Bu nedenle, yazarlar arası geçişte kısa tire tercih edildiğinde, yazar veya editör bu kısa tirelerin uzun tirelere dönüşüp dönüşmediğini kontrol etmek durumunda kalacaktır. Kimi zaman da bazı uzun tireler gözden kaçabilecektir.
İsnad: Bekir Topaloğlu - İlyas Çelebi, Kelam Terimleri Sözlüğü (İstanbul: İSAM Yayınları, 2010) .
Mecra: Bekir Topaloğlu & İlyas Çelebi, Kelam Terimleri Sözlüğü (İstanbul: İSAM Yayınları, 2010)
Mecra’da yazarlar arası geçişte virgül kullanılmamasının nedeni ise, özellikle iki ve daha fazla yazarlı eserlerde, virgül enflasyonunun ortaya çıkmasından kaçınmaktır. Bu durum, bilhassa, kaynakçada tüm yazarların “soyadı, adı” düzeniyle yazılmasını talep eden atıf sistemlerinde görünmektedir.
Mesela,
Mesela,
Topaloğlu, Bekir, Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
örneğinde olduğu gibi.
İki yazarlı kitaplarda yazarlar arası geçişte “ve” bağlacı da kullanılabilmektedir. Ancak uluslararası endeksler açısından Türkçe bir kelime kullanımının bazı zorluklar çıkarabileceği düşüncesiyle, yaygın bir işaret, yani ya tire veya & işareti tercih edilmelidir.
2) Ansiklopedi maddeleri
Ansiklopedi maddelerinde cilt ve sayfa numaralarının yerleri iki sistemde farklı gösterilmiştir.
İsnad: Akün, Ömer Faruk. “Âlî Mustafa Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 416-417. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Mecra: Akün, Ömer Faruk. “Âlî Mustafa Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 1989, 2: 416-417.
3) Kitap Bölümü
Aynı durum kitap bölümleri için de söz konusudur.
İsnad: Kelly, John D. “Seeing Red: Mao Fetishism, Pax Americana, and the Moral Economy of War”. Anthropology and Global Counterinsurgency. Ed. John D. Kelly - Beatrice Jauregui - Sean T. Mitchell. 67-83. Chicago: University of Chicago Press, 2010.
Mecra: Kelly, John D. “Seeing Red: Mao Fetishism, Pax Americana, and the Moral Economy of War”. Anthropology and Global Counterinsurgency, ed. John D. Kelly v.dğr., Chicago: University of Chicago Press, 2010, 67-83.
4) Yazma Eserler
Yazma eserlerin gösteriminde de benzer bir farklılaşma görülmektedir.
İsnad: Keşşî, Ebû Şekûr Muhammed b. Abdüsseyyid es-Sâlimî. et-Temhîd fî beyâni’t-tevḥîd. Şehit Ali Paşa, 1153: 1a-217b. Süleymaniye Kütüphanesi.
Mecra: Keşşî, Ebû Şekûr Muhammed b. Abdüsseyyid es-Sâlimî. et-Temhîd fî beyâni’t-tevḥîd. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, no: 1153, 1a-217b.
5) Çok Yazarlı Eserler
İki ve daha çok yazarlı kitaplarda, kaynakçada ikinci ve sonraki yazarların hangi düzende gösterileceği (“Soyadı, Adı” mı, yoksa “Adı Soyadı” mı) meselesi de sık sık tartışılmaktadır. İsnad, kaynakçada ilk isim, “Soyadı, Adı” düzeniyle yazıldığı için, ikinci, üçüncü veya sonraki isimlerin de yine “Soyadı, Adı” düzeniyle yazılmasını talep etmektedir.
Mecra ise, bu noktada kuralın katı bir şekilde işletilmesinden ziyade, işin gerekçesine/hikmetine vurgu yapmakta ve şu soruyu sormaktadır: Dipnotlarda neden “Adı Soyadı” düzeni kullanılırken, kaynakçada “Soyadı, Adı” düzeni uygulanır? Cevabımız bellidir: Kaynakçada ilk isimlerde soyadının önce gelmesi, bir sıralama olması ve böylece aranan yazar ve kitapların çabuk bulunabilmesi gayesiyle düşünülmüştür. Bu noktada ikinci bir soruyla karşılaşmaktayız: Çok yazarlı eserlerde, ikinci ve üçüncü yazarın isimleri sıralama açısından bir öneme sahip mi? Elbette, hayır. O halde, ikinci ve üçüncü isimlerin “Soyadı, Adı” düzeniyle verilmesinin herhangi bir gerekçesi bulunmamaktadır.
Burada belki, karışıklığa mahal vermemesi ve "kaynakçada yazarların 'Soyadı, Adı' düzeniyle verilmesi gerekir" türünden genel bir prensip koymanın pratik değeri öne sürülebilir. Ancak bu gerçekçi bir gerekçe değildir. Zira birkaç başka senaryoda bu kural zaten çiğnenmektedir. Söz gelimi, çeviri kitap veya makaleyi ele alalım. Çevirenin ismi hangi düzende yazılacaktır? Elbette “Adı Soyadı”. Kaynakça da sistemi bozmuş olduk. Veya bir ansiklopedi maddesi düşünelim. Madde yazarının dışında, ansiklopedinin editörü de olsun. Bu editörün ismi hangi düzende verilir? Elbette “Adı Soyadı”. Benzeri başka örnekler de verilebilir. O halde, kaynakçada isimlerin daima “Soyadı, Adı” düzeninde verilmesi gibi evrensel bir kuralımız bulunmamaktadır.
Mecra’nın kuralı burada daha basittir ve akılda tutması da daha kolaydır: Dipnotlar ve kaynakçada isimler “Adı Soyadı” düzeniyle verilir. Bunun tek istisnası, kaynakçada ilk ismin sıralama gayesiyle “Soyadı, Adı” şeklinde verilmesidir.
İsnad: Barkan, Ömer Lütfi - Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri: 953 (1546) Tarihli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, 1970.
Mecra: Barkan, Ömer Lütfi & Ekrem Hakkı Ayverdi. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri: 953 (1546) Tarihli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, 1970.
6) Virgül veya Nokta Enflasyonu
Eskiden hem dipnotta hem de kaynakçada virgül ayrımlı bir sistem kullanılırdı. Yazarla kitap adı arasında, kitap adıyla diğer künye bilgileri arasında ve künye bilgilerinin kendi içinde virgüller vardı.
Mesela,
Abukhalil, As’ad, “Maronites”, Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa, ed. Philip Mattar, New York: Macmillan Reference, 2004, c. 3, s. 1491-1492.
şeklinde yazardık.
Ancak makalelerin atıf sayılarının önem kazanmasından sonra, eserlerin kaynakçalarındaki bilgilerin doğru bir şekilde dijital olarak okunup işlenmesi gerekir oldu. Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, fazlaca virgülün olduğu; yani yazar adı, kitap adı ve diğer bilgiler arasında hep virgül kullanıldığı durumlarda yazar adlarının nerede bittiği, kitap veya makale adının nerede başlayıp bittiği gibi sorunlar bilgisayara dayalı otomasyon sistemlerinde bir mesele oldu. Ayrıca değişik dillerde şahıs isimlerinin de çok farklı bir hal alabileceğini de düşünürsek, sorunun biraz daha zorlaştığını hissedebiliriz. Bu nedenle, kaynakçada temel hücreler arası geçişte, virgül yerine nokta konulması, bilgisayarların temel hücrelerin ayırdına varabilmesi açısından, yaygınlık kazanmaya başladı:
İsnad: Abukhalil, As’ad. “Maronites”. Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. Ed. Philip Mattar. 3: 1491-1492. New York: Macmillan Reference, 2004.
Fark edilebileceği gibi, bu kez de nokta enflasyonuyla karşılaştık. Mecra, noktalı sisteme geçmenin temel illetinden hareket ederek, kaynakçada sadece ilk iki hücreden sonra nokta konulmasını, sonraki aşamada virgüllü sisteme devam edilmesini yeterli bulmaktadır. Zira, aslında kaynakçada belirleyici olan bu ilk iki hücredir; yani yazar ve eseri (kitap veya makale). Devamındakiler sadece künye bilgileridir.
Mecra: Abukhalil, As’ad. “Maronites”. Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa, ed. Philip Mattar, New York: Macmillan Reference, 2004, 3: 1491-1492.
***
Bu birkaç önemli/önemsiz farklılığın dışında hem İsnad hem de Mecra büyük ölçüde ortak bir zeminde buluşmaktadır.